Rối loạn tâm thần và hành vi liên quan đến sử dụng cần sa (thần kinh)
00 days
21 hrs
40 mins
58 secs
RỐI LOẠN TÂM THẦN VÀ HÀNH VI LIÊN QUAN SỬ DỤNG CẦN SA
1. ĐỊNH NGHĨA
Cần sa là tên tiếng Việt của cannabis, còn được gọi là marijuana.
Các tên khác như tài mà, dầu gai, cỏ, bồ đà…
Cần sa đã được sử dụng từ lâu để lấy sợi, hay dùng như chất ma túy, trị bệnh.
Cần sa được hút (cuốn thành điếu, trộn với thuốc lá, hút bằng tẩu), hoặc uống “trà”, ăn (bánh, rau).
2. NGUYÊN NHÂN
Cần sa là loại ma túy phổ biến, dễ tiếp cận.
Sử dụng cần sa là hợp pháp ở một số quốc gia.
Một số yếu tố thuận lợi:
- Rối loạn hành vi ở trẻ em và thanh thiếu niên, rối loạn chống đối xã hội
- Môi trường:
Thất bại trong học tập, hút thuốc lá, gia đình bất ổn…
- Yếu tố sinh học:
Các yếu tố di truyền….
3. CHẨN ĐOÁN
3.1. Chẩn đoán xác định
3.1.1. Nhiễm độc cấp do sử dụng cần sa (ICD 10- F12.0):
- Phải có bằng chứng rõ ràng của việc mới sử dụng cần sa ở liều đủ cao để gây ngộ độc.
- Phải có các triệu chứng, dấu hiệu ngộ độc dưới đây:
- Phải có ít nhất 1 trong các triệu chứng sau:
Khoái cảm và mất ức chế;
Lo âu hoặc kích động;
Đa nghi hoặc ý tưởng paranoid;
Chậm nhận biết về thời gian;
Suy giảm sự chú ý;
Suy giảm sự xét đoán;
Rối loạn về thời gian phản ứng;
Ảo thính, ảo thị hoặc ảo giác xúc giác;
Ảo giác những vẫn duy trì được định hướng;
Giải thể nhân cách;
Tri giác sai thực tại;
Hoặc rối loạn hoạt động chức năng cá nhân.
- Ít nhất phải có một trong các dấu hiệu sau:
Tăng khẩu vị;
Khô miệng;
Phù nề mô liên kết;
Hoặc nhịp tim nhanh.
- Các dấu hiệu trên không thể quy cho một bệnh nội khoa không liên quan đến việc sử dụng cần sa, và không thể quy cho một rối loạn hành vi và rối loạn tâm thần khác.
3.1.2. Sử dụng cần sa gây hại (F12.1):
- Phải có bằng chứng rõ ràng về việc sử dụng cần sa gây ra các tổn hại về tâm thần và cơ thể, bao gồm rối loạn sự xét đoán hoặc rối loạn hành vi chức năng, có thể dẫn tới sự mất khả năng hoặc có những hậu quả có hại đối với các mối quan hệ giữa các cá nhân.
- Bản chất của sự tổn hại cần được xác định rõ ràng (và thỏa mãn nhà nghiên cứu)
- Sử dụng kéo dài trong vòng ít nhất 1 tháng hoặc lặp đi lặp lại trong khoảng thời gian 12 tháng
- Rối loạn này không đáp ứng các tiêu chuẩn đối với bất kỳ rối loạn hành vi hoặc rối loạn tâm thần nào khác liên quan đến cần sa, trong cùng khoảng thời gian đó (ngoại trừ nhiễm độc cấp cần sa).
3.1.3. Hội chứng nghiện cần sa (F12.2):
- ≥ 3/6 biểu hiện dưới đây trong 12 tháng vừa qua:
+ Thèm muốn mãnh liệt hoặc cảm thấy buộc phải sử dụng cần sa.
+ Khó khăn trong việc kiểm tra thói quen sử dụng cần sa.
+ Xuất hiện h/c cai cần sa khi ngừng hoặc giảm đáng kể liều lượng các chất có cần sa đang sử dụng.
+ Khuynh hướng tăng liều để chấm dứt hậu quả do liều thấp gây ra
+ Sao nhãng dần các thú vui, ham thích vốn có.
+ Tiếp tục sử dụng cần sa mặc dù đã có bằng chứng rõ ràng về tác hại của cần sa đối với bản thân, gia đình và xã hội.
3.1.4. Trạng thái cai cần sa (F12.3):
- Phải có bằng chứng rõ ràng về việc mới giảm hoặc ngừng sử dụng cần sa sau khi đã sử dụng cần sa lặp đi, lặp lại với liều cao và thời gian kéo dài.
- H/c cai (sinh lý) của cần sa gồm (ở người nghiện nặng):
+ Kích thích, dễ cáu, đứng ngồi không yên
+ Mất ngủ
+ Chán ăn
+ Buồn nôn nhẹ
+ Run, vã mồ hôi, đau cơ...
+ Kéo dài vài giờ đến 7 ngày.
- Các dấu hiệu trên không thể quy cho một bệnh nội khoa không liên quan đến việc sử dụng cần sa, và không thể quy cho một rối loạn tâm thần hoặc một rối loạn hành vi khác.
3.1.5. Rối loạn loạn thần do sử dụng cần sa (F12.5)
Tiêu chuẩn chẩn đoán
- Khởi phát của các triệu chứng loạn thần phải xảy ra trong khi hoặc trong vòng 2 tuần có sử dụng cần sa
- Các triệu chứng loạn thần phải tồn tại hơn 48 tiếng
- Sự kéo dài của rối loạn này phải không vượt quá 6 tháng (nếu dài hơn thì cần cân nhắc chẩn đoán rối loạn loạn thần di chứng và khởi phát muộn liên quan sử dụng cần sa: F12.7).
3.2. Chẩn đoán phân biệt
Các rối loạn tâm thần do các chất an dịu gây ảo giác khác.
3.3. Cận lâm sàng
- Sử dụng test nhanh 4 hoặc 6 nhóm qua nước tiểu để phát hiện bệnh nhân dùng cần sa và các chất ma tuý khác.
- Xét nghiệm sinh hóa máu tìm chất gây nghiện ở các phòng xét nghiệm có đủ điều kiện.
- Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi (trước và sau điều trị)
- Sinh hoá máu:
- Glucose, ure, creatinin, acid uric, lipid máu (cholesterol, triglicerid, LDL, HDL)
- CK, GOT, GPT, GGT, điện giải đồ (trước và sau điều trị)
- Vi sinh:
HIV, HbsAg, Anti HCV, huyết thanh chẩn đoán giang mai.
- Tổng phân tích nước tiểu
- Xquang tim phổi
- Siêu âm ổ bụng
- Trắc nghiệm tâm lý nhằm đánh giá:
- Mức độ trầm cảm (HDRS, Beck)
- Mức độ lo âu (HARS, Zung)
- Đặc điểm nhân cách (EPI, MMPI)
- Mức độ rối loạn giấc ngủ (PSQI)
- Các trắc nghiệm tâm lý trên cần thực hiện trước và sau điều trị.
- Ngoài ra có thể thực hiện các trắc nghiệm đánh giá rối loạn nhận thức (MMSE), rối loạn stress-lo âu-trầm cảm (DASS), đánh giá mức độ rối loạn sử dụng rượu (AUDIT) và mức độ cai rượu (CIWA) nếu có sử dụng kèm rượu…
- Điện tâm đồ
- Điện não đồ, lưu huyết não, CT, MRI…
- Các xét nghiệm cận lâm sàng nếu có bất thường cần kiểm tra hàng ngày.
- Nếu có bất thường thực hiện xét nghiệm cận lâm sàng theo hội chẩn chuyên khoa.
4. ĐIỀU TRỊ
4.1. Nguyên tắc điều trị
- Điều trị triệu chứng, xác định đúng rối loạn tâm thần mắc phải.
- Lựa chọn các thuốc hợp lý, đúng thuốc, đúng liều lượng.
- Hóa dược:
- Thuốc an thần kinh (khi có các triệu chứng loạn thần như hoang tưởng, ảo giác, kích động…)
- Thuốc chống trầm cảm (khi có dấu hiệu trầm cảm, lo âu…)
- Thuốc bình thần, giải lo âu
- Liệu pháp tâm lý: cá nhân, gia đình
4.2. Sơ đồ/Phác đồ điều trị
- Điều trị hóa dược
- Các thuốc bình thần
- Các thuốc chống loạn thần
- Các thuốc chống trầm cảm
- Liệu pháp cá nhân, liệu pháp gia đình, liệu pháp tạo động lực, liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp tái thích ứng xã hội…
4.3. Điều trị cụ thể: tùy từng cá thể và bệnh cảnh lâm sàng.
Các thuốc chống loạn thần:
Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 3 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Thuốc an thần kinh điển hình (cổ điển):
Chlorpromazin: viên 25mg, ống 25mg, liều 50-250mg/24 giờ
Levomepromazin: viên 25mg, liều 25-250mg/24 giờ
Haloperidol: viên 1,5mg, viên 5 mg, ống 5mg, liều 5-30mg/24 giờ
Thioridazin: viên 50mg, liều 100-300mg/24 giờ
Các thuốc an thần kinh không điển hình (mới):
Amisulprid: viên 50mg, 200mg, 400mg, liều 200-800mg/24giờ
Clozapin: viên 25mg, 100mg, liều 50-800mg/24 giờ
Risperidon: viên 1mg, 2mg, liều 1-12mg/24 giờ.
Olanzapin: viên 5mg, 10mg, liều 5-60mg/24 giờ
Quetiapin: viên 50mg, 200mg, 300mg, liều 600-800 mg/ ngày
Aripiprazol: viên 5mg, 10 mg, 15mg, 30mg, liều 10-30 mg/ngày,
Các thuốc chống trầm cảm:
Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 3 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin:
Fluoxetin 20mg, liều 10-40 mg/ngày
Paroxetin 20mg, liều 20-60mg/ngày
Sertralin 50mg, liều 50-200mg/ngày
Fluvoxamin 100mg, liều 100-300mg/ngày
Escitalopram 10/20 mg, liều 10-20mg/ngày
Citalopram, liều 10-60mg/ngày
Thuốc tác động kép:
Venlafaxin 37,5mg, liều 75-225mg/ngày
Mirtazapin 30mg, liều 30-60mg/ngày
Các thuốc chống trầm cảm 3 vòng:
Amitriptylin 25mg, liều 50-100mg/ngày
Clomipramin 25mg, liều 50-75mg/ngày
Imipramin, liều 10-150mg/ngày
Các loại chống trầm cảm khác:
Tianeptin, liều từ 12,5 -50mg/ngày
Các thuốc chỉnh khí sắc:
Chọn một hoặc hai thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 2 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Muối Valproat 200mg-2500mg/ ngày
Muối Divalproex, liều 750mg/ngày – 60mg/kg/ngày
Carbamazepin, liều 400-1200mg/ngày
Oxcarbazepin, liều 1200 – 2400mg/ngày
Lamotrigin, liều 100 – 400 mg/ngày
Topiramat: 50 – 400mg/ngày
Gabapentin: 300 – 1800mg/ngày
Các thuốc thuộc nhóm benzodiazepin:
Lựa chọn một trong số các thuốc sau
Diazepam: 5 - 30mg/ngày
Lorazepam: 1 - 4mg/ngày
Clonazepam: 1 - 8mg/ngày
Bromazepam: 3 - 6mg/ngày
Các nhóm thuốc giải lo âu, gây ngủ khác:
Lựa chọn một trong các thuốc sau:
Etifoxine, tofisopam, cao lạc tiên, zopiclon, eszopiclon, melatonin.
Các nhóm thuốc khác:
Thuốc tăng cường tuần hoàn não và dinh dưỡng tế bào thần kinh (piracetam, citicolin, ginkgo biloba, vinpocetin, cholin alfoscerat, cinnarizin…), vitamin và yếu tố vi lượng, các thuốc kháng histamin (hydroxyzin…), beta blocker, ...
Bổ sung vitamin, dinh dưỡng, nuôi dưỡng đường tĩnh mạch
Thuốc bổ gan:
Aminoleban, Silymarin, Boganic, các amin phân nhánh khác…
Thuốc tăng cường chức năng nhận thức
Liệu pháp tâm lý:
Liệu pháp cá nhân, liệu pháp gia đình, liệu pháp tạo động lực, liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp tái thích ứng xã hội…
Điều trị các bệnh cơ thể kết hợp
Chế độ dinh dưỡng: Bổ sung đầy đủ 4 nhóm thực phẩm, giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa và đảm bảo an toàn thực phẩm
Phục hồi chức năng tại cộng đồng:
Lao động liệu pháp
5. TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG
5.1. Tiên lượng
Các rối loạn thường tiến triển mạn tính, đòi hỏi điều trị lâu dài
5.2. Biến chứng
Thường liên quan đến sử dụng các thuốc an thần kinh, các tác dụng phụ ngoại tháp, hội chứng giống parkinson…
6. PHÒNG BỆNH
Phòng bệnh cấp 1:
Quản lý nhà nước về các chất gây nghiện nói chung và chất ma tuý nói riêng, trong đó có cần sa.
Thực hiện tuyên truyền thông tin đại chúng về tác hại của cần sa nhằm hạn chế người sử dụng cần sa.
Phòng bệnh cấp 2:
Tầm soát các đối tượng đã sử dụng cần sa nhằm phát hiện sớm các rối loạn tâm thần.
Phòng bệnh cấp 3:
Quản lý các bệnh nhân sử dụng đã có vấn đề rối loạn tâm thần.
Giúp bệnh nhân phục hồi việc làm, hòa nhập xã hội.
TIP
LOẠN THẦN DO CẦN SA TÁC HẠI NGHIÊM TRỌNG CHO NGƯỜI BỆNH VÀ XÃ HỘI
Cần sa được sử dụng hợp pháp tại nhiều bang tại Mỹ.
Sự nguy hiểm của cần sa chưa được nhận thức đúng đắn.
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, cần sa có mối liên hệ trực tiếp với loạn thần do cần sa và nhiều vấn đề tâm lý khác.
Cần sa là gì?
Cần sa còn có tên gọi khác là cây gai dầu hoặc gai mèo.
Thân, lá, hoa và hạt khô của cây cần sa được gọi là bồ đà, tài mà, cỏ hoặc dope.
Cần sa chứa hơn 100 hợp chất, bao gồm tetrahydrocannabinol (THC) có thể làm suy giảm hoặc thay đổi tâm trí của người sử dụng.
Cần sa được sử dụng để lấy sợi hoặc sử dụng như một loại chất gây nghiện.
Nhiều sản phẩm có chứa cần sa được bán tràn lan dưới dạng kẹo, vape và tinh dầu.
Nồng độ THC ở các loại sản phẩm trên đang có xu hướng ngày càng cao, dẫn đến các triệu chứng loạn thần do cần sa nghiêm trọng.
Loạn thần do cần sa là gì?
Theo Josiane Bourque thuộc Khoa bệnh học tâm thần (Đại học Montreal – Canada), việc sử dụng cần sa và có triệu chứng loạn thần có liên quan với nhau.
Ảo giác, hoang tưởng và thay đổi tâm trạng, hành vi là các biểu hiện thường gặp nhất của loạn thần do cần sa gây ra.
Loạn thần do cần sa là các rối loạn tâm thần khi sử dụng cần sa.
Sử dụng cần sa có thể làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần.
Các triệu chứng thường gặp như loạn thần, lo âu, trầm cảm và nghiện.
Tùy vào độ tuổi lần đầu sử dụng, liều dùng và di chuyển, mức độ và nguy cơ loạn thần do cần sa sẽ khác nhau.
Tác hại của loạn thần do cần sa
Một nghiên cứu trên tạp chí khoa học Lancet chỉ ra rằng, cần sa còn nguy hiểm hơn cả LSD và thuốc lắc.
Theo thống kê tại Anh, ít nhất 10% trong tổng số 250.000 bệnh nhân tâm thần phân liệt có thể sẽ không mắc bệnh nếu như chưa từng sử dụng cần sa.
Loạn thần do cần sa còn có thể dẫn đến nhiều tác hại trực tiếp hoặc gián tiếp.
Những hậu quả này không chỉ ảnh hưởng đến người sử dụng, mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến gia đình và xã hội.
Tăng khả năng sử dụng các chất ma túy khác
Hầu hết các thanh thiếu niên chưa nhận thức rõ về mức độ nguy hiểm của cần sa.
Cần sa được xem là “ma túy cổng vào”.
Bởi vì sử dụng cần sa có thể dẫn tới sử dụng kết hợp nhiều loại ma túy khác như heroin.
Tình trạng này thường gặp nhất ở độ tuổi vị thành niên và đang có xu hướng gia tăng.
Giảm khả năng nhận thức
Cần sa có thể làm suy giảm khả năng nhận thức của người sử dụng.
Mức độ suy giảm nhận thức sẽ tùy thuộc vào thời điểm lần đầu sử dụng và thời gian sử dụng.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, nhóm đối tượng thanh thiếu niên sẽ bị ảnh hưởng nhận thức mạnh mẽ nhất khi sử dụng cần sa từ sớm.
Chỉ số đo lường trí tuệ (IQ) có thể giảm vĩnh viễn do sử dụng cần sa.
Khi trưởng thành và khi đã ngưng sử dụng cần sa, chỉ số IQ của họ cũng sẽ không hồi phục được.
Cho thấy những người trẻ đang trong quá trình phát triển não bộ sẽ bị ảnh hưởng lâu dài nhất do tác dụng của cần sa.
Khả năng vận động bị giảm sút
Khả năng phối hợp động tác của người loạn thần do cần sa bị hạn chế.
Họ cũng bị suy giảm trí nhớ ngắn hạn và khả năng tập trung bị ảnh hưởng nặng nề.
Người sử dụng cần sa có tỷ lệ bỏ học và không làm việc cao hơn.
Tăng nguy cơ tự sát độ tuổi thành niên
Loạn thần do cần sa khiến người dùng chểnh mảng, mất tập trung trong sinh hoạt hàng ngày.
Nguy cơ dẫn đến tai nạn cũng cao hơn.
Theo nhiều nghiên cứu, trẻ vị thành niên sử dụng cần sa có liên quan đến hành vi toan tính tự sát và tự sát thật.
Tâm thần phân liệt
Những người loạn thần do cần sa có xu hướng tiếp tục sử dụng THC với liều lượng cao hơn.
Tỷ lệ tâm thần phân liệt vĩnh viễn có thể lên đến 50%.
Tỷ lệ này cao hơn cả khi sử dụng các loại chất gây nghiện như LSD, amphetamine hoặc opioid.
Các dấu hiệu loạn thần do cần sa
Người bị loạn thần do cần sa sẽ có các biểu hiện như:
Mất trí, hoang tưởng bị hại;
Tâm trạng thay đổi thất thường, dễ cáu kỉnh;
Nhìn thấy, nghe thấy, ngửi hoặc cảm nhận những điều không tồn tại;
Triệu chứng giống tâm thần phân liệt, rối loạn thần kinh, khí sắc trầm trọng.
Loạn thần do cần sa là một vấn đề nghiêm trọng trong xã hội.
Để giải quyết được vấn đề này, cha mẹ nên dành thời gian để chia sẻ với con cái, giáo dục về tác hại của cần sa, cân bằng việc học tập và nghỉ ngơi và hướng con đến lối sống lành mạnh. Từ đó, có thể ngăn chặn nguy cơ sử dụng cần sa ở độ tuổi thanh thiếu niên hiệu quả hơn.
1. ĐỊNH NGHĨA
Cần sa là tên tiếng Việt của cannabis, còn được gọi là marijuana.
Các tên khác như tài mà, dầu gai, cỏ, bồ đà…
Cần sa đã được sử dụng từ lâu để lấy sợi, hay dùng như chất ma túy, trị bệnh.
Cần sa được hút (cuốn thành điếu, trộn với thuốc lá, hút bằng tẩu), hoặc uống “trà”, ăn (bánh, rau).
2. NGUYÊN NHÂN
Cần sa là loại ma túy phổ biến, dễ tiếp cận.
Sử dụng cần sa là hợp pháp ở một số quốc gia.
Một số yếu tố thuận lợi:
- Rối loạn hành vi ở trẻ em và thanh thiếu niên, rối loạn chống đối xã hội
- Môi trường:
Thất bại trong học tập, hút thuốc lá, gia đình bất ổn…
- Yếu tố sinh học:
Các yếu tố di truyền….
3. CHẨN ĐOÁN
3.1. Chẩn đoán xác định
3.1.1. Nhiễm độc cấp do sử dụng cần sa (ICD 10- F12.0):
- Phải có bằng chứng rõ ràng của việc mới sử dụng cần sa ở liều đủ cao để gây ngộ độc.
- Phải có các triệu chứng, dấu hiệu ngộ độc dưới đây:
- Phải có ít nhất 1 trong các triệu chứng sau:
Khoái cảm và mất ức chế;
Lo âu hoặc kích động;
Đa nghi hoặc ý tưởng paranoid;
Chậm nhận biết về thời gian;
Suy giảm sự chú ý;
Suy giảm sự xét đoán;
Rối loạn về thời gian phản ứng;
Ảo thính, ảo thị hoặc ảo giác xúc giác;
Ảo giác những vẫn duy trì được định hướng;
Giải thể nhân cách;
Tri giác sai thực tại;
Hoặc rối loạn hoạt động chức năng cá nhân.
- Ít nhất phải có một trong các dấu hiệu sau:
Tăng khẩu vị;
Khô miệng;
Phù nề mô liên kết;
Hoặc nhịp tim nhanh.
- Các dấu hiệu trên không thể quy cho một bệnh nội khoa không liên quan đến việc sử dụng cần sa, và không thể quy cho một rối loạn hành vi và rối loạn tâm thần khác.
3.1.2. Sử dụng cần sa gây hại (F12.1):
- Phải có bằng chứng rõ ràng về việc sử dụng cần sa gây ra các tổn hại về tâm thần và cơ thể, bao gồm rối loạn sự xét đoán hoặc rối loạn hành vi chức năng, có thể dẫn tới sự mất khả năng hoặc có những hậu quả có hại đối với các mối quan hệ giữa các cá nhân.
- Bản chất của sự tổn hại cần được xác định rõ ràng (và thỏa mãn nhà nghiên cứu)
- Sử dụng kéo dài trong vòng ít nhất 1 tháng hoặc lặp đi lặp lại trong khoảng thời gian 12 tháng
- Rối loạn này không đáp ứng các tiêu chuẩn đối với bất kỳ rối loạn hành vi hoặc rối loạn tâm thần nào khác liên quan đến cần sa, trong cùng khoảng thời gian đó (ngoại trừ nhiễm độc cấp cần sa).
3.1.3. Hội chứng nghiện cần sa (F12.2):
- ≥ 3/6 biểu hiện dưới đây trong 12 tháng vừa qua:
+ Thèm muốn mãnh liệt hoặc cảm thấy buộc phải sử dụng cần sa.
+ Khó khăn trong việc kiểm tra thói quen sử dụng cần sa.
+ Xuất hiện h/c cai cần sa khi ngừng hoặc giảm đáng kể liều lượng các chất có cần sa đang sử dụng.
+ Khuynh hướng tăng liều để chấm dứt hậu quả do liều thấp gây ra
+ Sao nhãng dần các thú vui, ham thích vốn có.
+ Tiếp tục sử dụng cần sa mặc dù đã có bằng chứng rõ ràng về tác hại của cần sa đối với bản thân, gia đình và xã hội.
3.1.4. Trạng thái cai cần sa (F12.3):
- Phải có bằng chứng rõ ràng về việc mới giảm hoặc ngừng sử dụng cần sa sau khi đã sử dụng cần sa lặp đi, lặp lại với liều cao và thời gian kéo dài.
- H/c cai (sinh lý) của cần sa gồm (ở người nghiện nặng):
+ Kích thích, dễ cáu, đứng ngồi không yên
+ Mất ngủ
+ Chán ăn
+ Buồn nôn nhẹ
+ Run, vã mồ hôi, đau cơ...
+ Kéo dài vài giờ đến 7 ngày.
- Các dấu hiệu trên không thể quy cho một bệnh nội khoa không liên quan đến việc sử dụng cần sa, và không thể quy cho một rối loạn tâm thần hoặc một rối loạn hành vi khác.
3.1.5. Rối loạn loạn thần do sử dụng cần sa (F12.5)
Tiêu chuẩn chẩn đoán
- Khởi phát của các triệu chứng loạn thần phải xảy ra trong khi hoặc trong vòng 2 tuần có sử dụng cần sa
- Các triệu chứng loạn thần phải tồn tại hơn 48 tiếng
- Sự kéo dài của rối loạn này phải không vượt quá 6 tháng (nếu dài hơn thì cần cân nhắc chẩn đoán rối loạn loạn thần di chứng và khởi phát muộn liên quan sử dụng cần sa: F12.7).
3.2. Chẩn đoán phân biệt
Các rối loạn tâm thần do các chất an dịu gây ảo giác khác.
3.3. Cận lâm sàng
- Sử dụng test nhanh 4 hoặc 6 nhóm qua nước tiểu để phát hiện bệnh nhân dùng cần sa và các chất ma tuý khác.
- Xét nghiệm sinh hóa máu tìm chất gây nghiện ở các phòng xét nghiệm có đủ điều kiện.
- Tổng phân tích tế bào máu ngoại vi (trước và sau điều trị)
- Sinh hoá máu:
- Glucose, ure, creatinin, acid uric, lipid máu (cholesterol, triglicerid, LDL, HDL)
- CK, GOT, GPT, GGT, điện giải đồ (trước và sau điều trị)
- Vi sinh:
HIV, HbsAg, Anti HCV, huyết thanh chẩn đoán giang mai.
- Tổng phân tích nước tiểu
- Xquang tim phổi
- Siêu âm ổ bụng
- Trắc nghiệm tâm lý nhằm đánh giá:
- Mức độ trầm cảm (HDRS, Beck)
- Mức độ lo âu (HARS, Zung)
- Đặc điểm nhân cách (EPI, MMPI)
- Mức độ rối loạn giấc ngủ (PSQI)
- Các trắc nghiệm tâm lý trên cần thực hiện trước và sau điều trị.
- Ngoài ra có thể thực hiện các trắc nghiệm đánh giá rối loạn nhận thức (MMSE), rối loạn stress-lo âu-trầm cảm (DASS), đánh giá mức độ rối loạn sử dụng rượu (AUDIT) và mức độ cai rượu (CIWA) nếu có sử dụng kèm rượu…
- Điện tâm đồ
- Điện não đồ, lưu huyết não, CT, MRI…
- Các xét nghiệm cận lâm sàng nếu có bất thường cần kiểm tra hàng ngày.
- Nếu có bất thường thực hiện xét nghiệm cận lâm sàng theo hội chẩn chuyên khoa.
4. ĐIỀU TRỊ
4.1. Nguyên tắc điều trị
- Điều trị triệu chứng, xác định đúng rối loạn tâm thần mắc phải.
- Lựa chọn các thuốc hợp lý, đúng thuốc, đúng liều lượng.
- Hóa dược:
- Thuốc an thần kinh (khi có các triệu chứng loạn thần như hoang tưởng, ảo giác, kích động…)
- Thuốc chống trầm cảm (khi có dấu hiệu trầm cảm, lo âu…)
- Thuốc bình thần, giải lo âu
- Liệu pháp tâm lý: cá nhân, gia đình
4.2. Sơ đồ/Phác đồ điều trị
- Điều trị hóa dược
- Các thuốc bình thần
- Các thuốc chống loạn thần
- Các thuốc chống trầm cảm
- Liệu pháp cá nhân, liệu pháp gia đình, liệu pháp tạo động lực, liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp tái thích ứng xã hội…
4.3. Điều trị cụ thể: tùy từng cá thể và bệnh cảnh lâm sàng.
Các thuốc chống loạn thần:
Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 3 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Thuốc an thần kinh điển hình (cổ điển):
Chlorpromazin: viên 25mg, ống 25mg, liều 50-250mg/24 giờ
Levomepromazin: viên 25mg, liều 25-250mg/24 giờ
Haloperidol: viên 1,5mg, viên 5 mg, ống 5mg, liều 5-30mg/24 giờ
Thioridazin: viên 50mg, liều 100-300mg/24 giờ
Các thuốc an thần kinh không điển hình (mới):
Amisulprid: viên 50mg, 200mg, 400mg, liều 200-800mg/24giờ
Clozapin: viên 25mg, 100mg, liều 50-800mg/24 giờ
Risperidon: viên 1mg, 2mg, liều 1-12mg/24 giờ.
Olanzapin: viên 5mg, 10mg, liều 5-60mg/24 giờ
Quetiapin: viên 50mg, 200mg, 300mg, liều 600-800 mg/ ngày
Aripiprazol: viên 5mg, 10 mg, 15mg, 30mg, liều 10-30 mg/ngày,
Các thuốc chống trầm cảm:
Chọn một hoặc hai hoặc ba thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 3 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Thuốc ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin:
Fluoxetin 20mg, liều 10-40 mg/ngày
Paroxetin 20mg, liều 20-60mg/ngày
Sertralin 50mg, liều 50-200mg/ngày
Fluvoxamin 100mg, liều 100-300mg/ngày
Escitalopram 10/20 mg, liều 10-20mg/ngày
Citalopram, liều 10-60mg/ngày
Thuốc tác động kép:
Venlafaxin 37,5mg, liều 75-225mg/ngày
Mirtazapin 30mg, liều 30-60mg/ngày
Các thuốc chống trầm cảm 3 vòng:
Amitriptylin 25mg, liều 50-100mg/ngày
Clomipramin 25mg, liều 50-75mg/ngày
Imipramin, liều 10-150mg/ngày
Các loại chống trầm cảm khác:
Tianeptin, liều từ 12,5 -50mg/ngày
Các thuốc chỉnh khí sắc:
Chọn một hoặc hai thuốc trong số các thuốc sau (ưu tiên đơn trị liệu, nếu ít hiệu quả xem xét chuyển loại thuốc hoặc kết hợp tối đa 2 loại thuốc để hạn chế tác dụng không mong muốn)
Muối Valproat 200mg-2500mg/ ngày
Muối Divalproex, liều 750mg/ngày – 60mg/kg/ngày
Carbamazepin, liều 400-1200mg/ngày
Oxcarbazepin, liều 1200 – 2400mg/ngày
Lamotrigin, liều 100 – 400 mg/ngày
Topiramat: 50 – 400mg/ngày
Gabapentin: 300 – 1800mg/ngày
Các thuốc thuộc nhóm benzodiazepin:
Lựa chọn một trong số các thuốc sau
Diazepam: 5 - 30mg/ngày
Lorazepam: 1 - 4mg/ngày
Clonazepam: 1 - 8mg/ngày
Bromazepam: 3 - 6mg/ngày
Các nhóm thuốc giải lo âu, gây ngủ khác:
Lựa chọn một trong các thuốc sau:
Etifoxine, tofisopam, cao lạc tiên, zopiclon, eszopiclon, melatonin.
Các nhóm thuốc khác:
Thuốc tăng cường tuần hoàn não và dinh dưỡng tế bào thần kinh (piracetam, citicolin, ginkgo biloba, vinpocetin, cholin alfoscerat, cinnarizin…), vitamin và yếu tố vi lượng, các thuốc kháng histamin (hydroxyzin…), beta blocker, ...
Bổ sung vitamin, dinh dưỡng, nuôi dưỡng đường tĩnh mạch
Thuốc bổ gan:
Aminoleban, Silymarin, Boganic, các amin phân nhánh khác…
Thuốc tăng cường chức năng nhận thức
Liệu pháp tâm lý:
Liệu pháp cá nhân, liệu pháp gia đình, liệu pháp tạo động lực, liệu pháp nhận thức hành vi, liệu pháp tái thích ứng xã hội…
Điều trị các bệnh cơ thể kết hợp
Chế độ dinh dưỡng: Bổ sung đầy đủ 4 nhóm thực phẩm, giàu dinh dưỡng, dễ tiêu hóa và đảm bảo an toàn thực phẩm
Phục hồi chức năng tại cộng đồng:
Lao động liệu pháp
5. TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG
5.1. Tiên lượng
Các rối loạn thường tiến triển mạn tính, đòi hỏi điều trị lâu dài
5.2. Biến chứng
Thường liên quan đến sử dụng các thuốc an thần kinh, các tác dụng phụ ngoại tháp, hội chứng giống parkinson…
6. PHÒNG BỆNH
Phòng bệnh cấp 1:
Quản lý nhà nước về các chất gây nghiện nói chung và chất ma tuý nói riêng, trong đó có cần sa.
Thực hiện tuyên truyền thông tin đại chúng về tác hại của cần sa nhằm hạn chế người sử dụng cần sa.
Phòng bệnh cấp 2:
Tầm soát các đối tượng đã sử dụng cần sa nhằm phát hiện sớm các rối loạn tâm thần.
Phòng bệnh cấp 3:
Quản lý các bệnh nhân sử dụng đã có vấn đề rối loạn tâm thần.
Giúp bệnh nhân phục hồi việc làm, hòa nhập xã hội.
TIP
LOẠN THẦN DO CẦN SA TÁC HẠI NGHIÊM TRỌNG CHO NGƯỜI BỆNH VÀ XÃ HỘI
Cần sa được sử dụng hợp pháp tại nhiều bang tại Mỹ.
Sự nguy hiểm của cần sa chưa được nhận thức đúng đắn.
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, cần sa có mối liên hệ trực tiếp với loạn thần do cần sa và nhiều vấn đề tâm lý khác.
Cần sa là gì?
Cần sa còn có tên gọi khác là cây gai dầu hoặc gai mèo.
Thân, lá, hoa và hạt khô của cây cần sa được gọi là bồ đà, tài mà, cỏ hoặc dope.
Cần sa chứa hơn 100 hợp chất, bao gồm tetrahydrocannabinol (THC) có thể làm suy giảm hoặc thay đổi tâm trí của người sử dụng.
Cần sa được sử dụng để lấy sợi hoặc sử dụng như một loại chất gây nghiện.
Nhiều sản phẩm có chứa cần sa được bán tràn lan dưới dạng kẹo, vape và tinh dầu.
Nồng độ THC ở các loại sản phẩm trên đang có xu hướng ngày càng cao, dẫn đến các triệu chứng loạn thần do cần sa nghiêm trọng.
Loạn thần do cần sa là gì?
Theo Josiane Bourque thuộc Khoa bệnh học tâm thần (Đại học Montreal – Canada), việc sử dụng cần sa và có triệu chứng loạn thần có liên quan với nhau.
Ảo giác, hoang tưởng và thay đổi tâm trạng, hành vi là các biểu hiện thường gặp nhất của loạn thần do cần sa gây ra.
Loạn thần do cần sa là các rối loạn tâm thần khi sử dụng cần sa.
Sử dụng cần sa có thể làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần.
Các triệu chứng thường gặp như loạn thần, lo âu, trầm cảm và nghiện.
Tùy vào độ tuổi lần đầu sử dụng, liều dùng và di chuyển, mức độ và nguy cơ loạn thần do cần sa sẽ khác nhau.
Tác hại của loạn thần do cần sa
Một nghiên cứu trên tạp chí khoa học Lancet chỉ ra rằng, cần sa còn nguy hiểm hơn cả LSD và thuốc lắc.
Theo thống kê tại Anh, ít nhất 10% trong tổng số 250.000 bệnh nhân tâm thần phân liệt có thể sẽ không mắc bệnh nếu như chưa từng sử dụng cần sa.
Loạn thần do cần sa còn có thể dẫn đến nhiều tác hại trực tiếp hoặc gián tiếp.
Những hậu quả này không chỉ ảnh hưởng đến người sử dụng, mà còn ảnh hưởng không nhỏ đến gia đình và xã hội.
Tăng khả năng sử dụng các chất ma túy khác
Hầu hết các thanh thiếu niên chưa nhận thức rõ về mức độ nguy hiểm của cần sa.
Cần sa được xem là “ma túy cổng vào”.
Bởi vì sử dụng cần sa có thể dẫn tới sử dụng kết hợp nhiều loại ma túy khác như heroin.
Tình trạng này thường gặp nhất ở độ tuổi vị thành niên và đang có xu hướng gia tăng.
Giảm khả năng nhận thức
Cần sa có thể làm suy giảm khả năng nhận thức của người sử dụng.
Mức độ suy giảm nhận thức sẽ tùy thuộc vào thời điểm lần đầu sử dụng và thời gian sử dụng.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, nhóm đối tượng thanh thiếu niên sẽ bị ảnh hưởng nhận thức mạnh mẽ nhất khi sử dụng cần sa từ sớm.
Chỉ số đo lường trí tuệ (IQ) có thể giảm vĩnh viễn do sử dụng cần sa.
Khi trưởng thành và khi đã ngưng sử dụng cần sa, chỉ số IQ của họ cũng sẽ không hồi phục được.
Cho thấy những người trẻ đang trong quá trình phát triển não bộ sẽ bị ảnh hưởng lâu dài nhất do tác dụng của cần sa.
Khả năng vận động bị giảm sút
Khả năng phối hợp động tác của người loạn thần do cần sa bị hạn chế.
Họ cũng bị suy giảm trí nhớ ngắn hạn và khả năng tập trung bị ảnh hưởng nặng nề.
Người sử dụng cần sa có tỷ lệ bỏ học và không làm việc cao hơn.
Tăng nguy cơ tự sát độ tuổi thành niên
Loạn thần do cần sa khiến người dùng chểnh mảng, mất tập trung trong sinh hoạt hàng ngày.
Nguy cơ dẫn đến tai nạn cũng cao hơn.
Theo nhiều nghiên cứu, trẻ vị thành niên sử dụng cần sa có liên quan đến hành vi toan tính tự sát và tự sát thật.
Tâm thần phân liệt
Những người loạn thần do cần sa có xu hướng tiếp tục sử dụng THC với liều lượng cao hơn.
Tỷ lệ tâm thần phân liệt vĩnh viễn có thể lên đến 50%.
Tỷ lệ này cao hơn cả khi sử dụng các loại chất gây nghiện như LSD, amphetamine hoặc opioid.
Các dấu hiệu loạn thần do cần sa
Người bị loạn thần do cần sa sẽ có các biểu hiện như:
Mất trí, hoang tưởng bị hại;
Tâm trạng thay đổi thất thường, dễ cáu kỉnh;
Nhìn thấy, nghe thấy, ngửi hoặc cảm nhận những điều không tồn tại;
Triệu chứng giống tâm thần phân liệt, rối loạn thần kinh, khí sắc trầm trọng.
Loạn thần do cần sa là một vấn đề nghiêm trọng trong xã hội.
Để giải quyết được vấn đề này, cha mẹ nên dành thời gian để chia sẻ với con cái, giáo dục về tác hại của cần sa, cân bằng việc học tập và nghỉ ngơi và hướng con đến lối sống lành mạnh. Từ đó, có thể ngăn chặn nguy cơ sử dụng cần sa ở độ tuổi thanh thiếu niên hiệu quả hơn.
Đánh giá
Chưa có đánh giá nào.